कनेक्सनको मानवशास्त्र
कनेक्सन शब्द हाम्रो समाजमा अहिले बडो प्यारो शब्द बनेको छ । यति बडो प्यारो कनेक्सन शब्दले वस्तु, समय, सन्दर्भ, स्थान, परिस्थिति, परिवेश र भाव अनुसार अर्थ र स्वाद भने बेग्लाबेग्लै पुरा आफ्नै किसिमले दिने गर्दछ तर यसको मुख्य बुझाई भने दुईटा भेराईबलहरूमा हुने घनिष्ट सम्बन्ध जोड्ने चुरो र यि दुईबिच अन्तरका कुरो हो भन्न सकिन्छ । मलाई लाग्छ विहानी सुरुवाती दिनबाटै हिँड्ने खुट्टाको जुत्तादेखि लिएर राती सुत्दाको बेडसम्म कनेक्सनको आफ्नै अजबको मानवशास्त्र रहेको छ । त्यसै कनेक्सनहरु मध्येको एक हो ;-
जुत्तासगँ - बिहानीको खाना खाएर हामी जब आफ्नो कामको लागि हिँड्छौ तब खुट्टामा जुत्ता या चप्पल लगाउनु पर्ने हुन्छ या भनौ दिनको सुरूवात नै खुट्टामा लगाईने जुत्ता या चप्पलबाट सुरू हुन्छ । म भने जुत्ता लगाउन मनपर्ने मान्छे त्यसैले आज म त्यो जुत्ताको कुरा गर्छु । मलाई विशेष गरेर फिल्डवर्कका कार्यहरूमा डाटा संकलन गर्दा खुट्टाको जुत्ता र रिसर्च एरियाको वातावरणले विशेष भुमिका खेलेको जस्तो लाग्छ किनकी जुन दिन मैले लगाएको मेरो खुट्टाको साईज र बानी अनुसारको जुत्ताको साईजको कनेक्सन मिल्छ त्यो दिन म आनन्दले कम्फरटेबल भएर हिँड्न सक्छु या शारिरिक रुपले आफ्ना तोकिएका कामहरू पुरा गर्न सकेको महसुस गर्छु । झन् सामाजिक साँस्कृतिक कार्यक्रममा सारिकहुदाँ त यो जुत्ताको कनेक्सन ड्रेससगँ म्याच गरेन भने खल्लो हुन्छ भन्छन । त्यसैले होला सारी लगाउँदा भए आफ्नो वा नभए आमाकै भएनि स्याण्डल/हिल लगाउनुपर्ने हुन्छ चाहे त्यसले डसोस नै किन, किनकी ति मेरा मनपर्दा कनभर्सहरू मेरो गेट अपमा म्याचिंग हुदैनरे एक अर्थमा भन्दा कनेक्सनमा भने गढबढी हुन्छ किनकि यि दुई भेराईबेलमा कनेक्सन मिलेको हुँदैन ।त्यस्तै जुत्ताका आधारमा मानिसको स्तर निर्धारण गर्ने हाम्रो समाजको चलन पनि बेग्लै छ । त्यसैले होला व्यक्तिपिच्छे जुत्ता रोज्ने किन्ने र पहिरिने आ-आफ्नै किसिमको रोजाइ हुने गर्छ। कस्तो खाले जुत्ता किन्ने, कुन ब्राण्डको जुत्ता किन्ने, कुन परिवेश
/ कार्यक्रम अनुसार कस्तो ड्रेस सुहाउँदो जुत्ता लगाउने भन्ने प्रायलाई यो कुराले पिरोल्ने गर्छ। किन भने यहाँ जुत्ता अनुसारको हैसियत, पर्सन्यालिटी जजमेन्ट गर्नुका साथै जेन्डर्ड कन्सट्रकट्रेड मेन्टल म्यापिङ्ग पनि गर्ने गरिन्छ। उदाहरणको लागि पुरूषले महिलाको स्याण्डल/ हिल लगाउन नहुने रे वा लगाई हाले पनि अनेकौ नामले होच्याउने र गिजाउने गरिन्छ। त्यस्तै गरेर कुनै प्रोग्राम जाँदा किन नहोस् स्ट्न्यान्डर्ड मेन्टेन गर्न भए पनि चट्ट टाईसुटमा चट्ट पोलिस गरिएका चिल्ला जुत्ताहरु लगाउन पर्ने रे यस्ता अनेकौ दृष्टिकोण व्यक्ति र समाजको मानसपटेलमा अझै जिवित रहेको छ । यस्तै गरी हाँस्यवङ्गयात्मक शैलीमा निर्माण गरिएको " मह सञ्चारको टेलिशृखंला 'दशैं' मा पनि जुत्ता र जुत्ताको मानवशास्त्रिय सामाजिक साङ्केतिक दृष्टिकोण झल्काउने एक रोचक उदाहरणको रुपमा लिन सकिन्छ। जहाँ बरिष्ठ कलाकार हरिवंश आचार्यले कुशलाता पूर्वक एक निम्न वर्गिय सामान्य कर्मचारी "भैरे" को भुमिका निभाएका थिए। उक्त टेलिशृखंलामा भैरेलाई दशैँको माहोलमा आफ्नो आर्थिक अवस्था र च्यात्तिएको जुत्ताका कारण समाजमा हेपिन पर्ने डर र परिकल्पनाले सताई रहन्छ । च्यातिएकै जुत्ता लगाएकै कारण ससुराली टिका लगाउँन जादाँ ससुरालीमा हेपिनु पर्ने परिकल्पनाले परेको मानसिक चिन्ता तथा कपडा पसलेले जुत्ता हरेरै गरेको हेपाहा व्यवहार जस्ता विभिन्न कुराले पनि जुत्ताले कसरी हाम्रो मानव समाजमा एक किसिमको हैकम वा हैसियत निर्माण गर्दछ भन्ने कुरा प्रष्ट हुन्छ । त्यसैले यो जुत्तासगँ मानवशास्त्रिय कनेक्सन पनि अजबको छ ।मिति ः २०७८/०५/ १४ ( कृष्ण जन्माष्टमी )
